18 Σεπτεμβρίου - 18 Δεκεμβρίου 2011, Θεσσαλονίκη

 

ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ:Ο ΓΚΡΕΜΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΡΕΜΑ

ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

ΦΙΛΟΞΕΝΟΥΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ

Έκθεση

Ο ΓΚΡΕΜΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΡΕΜΑ-Γενί Τζαμί

[…] Το τελευταίο τζαμί πού χτίστηκε στη Θεσσαλονίκη ήταν το Yeni Djami (=Νέο Τζαμί). Είναι ακόμη το μόνο τζαμί πού κατασκευάστηκε έξω από τα τείχη, στην περιοχή της Hamidiye· χτίστηκε το 1902 στη συμβολή των οδών Αρχαιολογικού Μουσείου (Haci Hayri Pasa) και Πραξιτέλους (Sezai Pasa) από τους Dönme, τους εξισλαμισμένους Εβραίους της Θεσσαλονίκης, πολλοί από τους οποίους κατοικούσαν τότε γύρω του. Από το 1925 χρησιμοποιήθηκε ως Αρχαιολογικό Μουσείο. Κατά τους αρχιτέκτονες που το μελέτησαν, το τζαμί είναι «ένα κράμα επιδράσεων και στυλ, που φανερώνει τη μικτή ευρωπαϊκή και μουσουλμανική κουλτούρα, και ταυτότητα αυτών που το 'κτισαν», «τυπικό δείγμα εκλεκτισμού με κυρίαρχα μορφολογικά στοιχεία αναγέννησης και baroque, χωρίς να λείπουν βυζαντινές, ισλαμικές και νεοκλασικές επιδράσεις», «ένας όγκος στατικός, ομαλός, γεωμετρικός, που προκαλεί μια δυνατή εντύπωση προερχόμενη βασικά από την κατασκευαστική του σταθερότητα και τη συμμετρία πού χαρίζουν οι καθαρές γεωμετρικές φόρμες».

Βασίλης Δημητριάδης, Τοπογραφία της Θεσσαλονίκης κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας 1430-1912, εκδ. Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών [=Μακεδονική Βιβλιοθήκη αρ.61], Θεσσαλονίκη, 1983

ΓΕΝΙ ΤΖΑΜΙ

Η 3η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης άνοιξε τις πύλες ορισμένων κλειστών, συνήθως, και κρυμμένων τρόπον τινά ιστορικών κτιρίων που συνδέονται με διαφορετικές περιόδους της ιστορίας της πόλης. Ένα από αυτά είναι το Γενί Τζαμί. Φαίνεται πως οι πόλεις κρύβουν τα ίχνη αμφιλεγόμενων περιόδων της ιστορίας τους, συγκαλύπτοντας έτσι στοιχεία που συνέβαλαν στη σημερινή ταυτότητά τους, όπως οι άνθρωποι κρύβουν πτυχές της καταγωγής τους ή μέρη του σώματός τους που μπορεί να τους προκαλούν πόνο, θυμό ή ντροπή.

Έχοντας τοποθετήσει τη Θεσσαλονίκη στο επίκεντρο της πρότασης της επιμέλειας, αποφασίσαμε να παρουσιάσουμε στο Γενί Τζαμί τα παρακάτω έργα, σε μια προνομιακή συνάντηση με ορισμένες κρυφές πτυχές της πόλης, επιτρέποντάς τους να καθρεφτίσουν, να απηχήσουν ή να συνδιαλεχθούν με συγκεκριμένες πολιτισμικές, κοινωνικές, ιστορικές και πολιτικές πτυχές της Θεσσαλονίκης, σε συνάρτηση με  το ευρύτερο πλαίσιο της τρέχουσας πολιτικής και κοινωνικής αναταραχής στην περιοχή.

Το Γενί Τζαμί (Νέο Τζαμί), ένα διώροφο οθωμανικό μνημείο που οικοδομήθηκε το 1902 από τον ιταλό αρχιτέκτονα Vitaliano Pozeli,  λειτουργούσε ως τόπος λατρείας για την κοινότητα των Εβραίων που είχαν τυπικά εξισλαμιστεί, ενώ κρυφά ασκούσαν μια μορφή ιουδαϊσμού που ονομάζεται σαββατισμός. Η ισπανική καταγωγή της κοινότητας αυτής μαζί με στοιχεία ισλαμικής καλλιγραφίας είναι ακόμη ορατά στην αρχιτεκτονική του κτιρίου, όπως και το Άστρο του Δαβίδ που μαρτυρά τον εξισλαμισμό των μελών της κοινότητας. Από το 1924 και μετά, έπειτα από τη Μικρασιατική Καταστροφή, το Γενί Τζαμί φιλοξενούσε Έλληνες πρόσφυγες, ενώ το 1963 μετατράπηκε σε παράρτημα του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης. Έκτοτε αποκαλύφθηκαν πολλά αρχαιολογικά ευρήματα της ρωμαϊκής και πρωτοχριστιανικής εποχής, τα οποία είναι ορατά στον προαύλιο χώρο. Τα ευρήματα αυτά, σε συνδυασμό με τις ετερόκλητες αρχιτεκτονικές, διακοσμητικές και πολιτισμικές του επιρροές, έχουν αναδείξει το Γενί Τζαμί σε ένα αξιοσημείωτο και εξαιρετικά ενδιαφέρον υβριδικό μνημείο. Ένα κτίριο που αποτυπώνει ιδανικά την πλούσια και πολυσύνθετη ιστορία της Θεσσαλονίκης. Το κτίριο είναι κομψό και διακρίνεται από μια πνευματική ατμόσφαιρα που αποπνέει ποιητικότητα και μυστικισμό.

Ο πολυσύνθετος χαρακτήρας του Γενί Τζαμί και η γοητευτική του ατμόσφαιρα σαγήνευσαν τόσο εμένα όσο και τους καλλιτέχνες και υπαγόρευσαν την επιλογή των έργων των Moataz Nasr και Marwan Sahmarani, αλλά και την ανάθεση νέων κομματιών στους Mounira Al Solh, Nikolaj Larsen και NaoKo TakaHashi. Στο πλαίσιο της Μπιενάλε, το Γενί Τζαμί έχει μετατραπεί σε έναν χώρο περισυλλογής και αναστοχασμού. Εφόσον ζήσαμε -και εξακολουθούμε να ζούμε- μια περίοδο πρωτοφανών κοινωνικών εξεγέρσεων και οικονομικών και κοινωνικών κρίσεων -και στην Ελλάδα-, πολλοί καλλιτέχνες αποφάσισαν, ως εκ τούτου, να συμμετέχουν στις κοινωνικές κινητοποιήσεις σε χώρες όπως η Αίγυπτος, η Συρία και η Υεμένη. Εύλογα, οι αναφορές στα δικτατορικά καθεστώτα, στα συστήματα ελέγχου, στην ανεπάρκεια των πόρων και στην εμπορία ανθρώπων διατρέχουν τα έργα που θέλαμε να παρουσιάσουμε στο Γενί Τζαμί. Στόχος μας ωστόσο δεν ήταν να κάνουμε ένα σχόλιο ή κρίση για τα τεκταινόμενα στην περιοχή, αλλά περισσότερο να αναδείξουμε τις συνθήκες που επηρεάζουν και, ως έναν βαθμό, καθορίζουν σήμερα τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, σε συνδυασμό με την ατομική διάσταση, και, παράλληλα, να αποτίσουμε φόρο τιμής στις έννοιες της αλληλεγγύης και της πνευματικότητας σε μια περίοδο μεγάλων απογοητεύσεων.

Η έκθεση στο Γενί Τζαμί περιλαμβάνει καινούρια έργα που ανατέθηκαν στους καλλιτέχνες ειδικά για την Μπιενάλε και τον συγκεκριμένο χώρο, αλλά και παλαιότερες δουλειές που παρουσιάζουν εξαιρετική συνάφεια με την επιμελητική πρόταση της Μπιενάλε και με το χαρακτήρα και την ιστορία του χώρου.

Το έργο της Mounira Al Solh, με τίτλο While Guy Debord Sleeps, αφορά το θέμα της ανεπάρκειας των πόρων και των μεθόδων ελέγχου σε περιόδους συγκρούσεων και κρίσης. Το έργο αποτελείται από ένα μεγάλο, κλειστό, ξύλινο κουτί, που περιέχει μια σειρά σχεδίων που αφορούν τη χρήση του ηλεκτρισμού ως βασανιστηρίου και την ιστορία της ηλεκτροδότησης στην περιοχή. Το While Guy Debord Sleeps είναι ορατό μόνο υπό το φως των κεριών, καθώς η καλλιτέχνης έχει οργανώσει διακοπές ηλεκτροδότησης του Γενί Τζαμί, με βάση ένα αυστηρό πρόγραμμα (τρεις διακοπές την εβδομάδα), παραπέμποντας στις αντίστοιχες διακοπές ρεύματος που υφίστανται οι πολίτες του Λιβάνου, της Συρίας και της Κύπρου εξαιτίας της κυβερνητικής διαφθοράς, της κακοδιαχείρισης ανεπαρκών δημόσιων πόρων και της χρήσης των διακοπών ως μέσου εκφοβισμού και καταστολής των κοινωνικών εξεγέρσεων.

Η πρακτική της Al Solh σχετίζεται με μια διαρκή ροή ανάμεσα στο γεγονός και τη μυθοπλασία. Ταυτόχρονα συνδυάζει μέσα στο έργο της τα στοιχεία της ειρωνείας, της ποίησης και του χιούμορ. Τα έργα της έχουν συχνά πολυδιάστατη μορφή και εν μέρει αναδεικνύονται μέσα από την αντίληψη των μορφικών και νοητικών τεχνασμάτων από το κοινό, καθώς και από τις διαδικασίες στις οποίες εμπλέκουν το κοινό ορισμένα από τα έργα της.

Τα τελευταία χρόνια, το ντοκυμαντερίστικο έργο του Nikolaj Larsen επικεντρώνεται όλο και περισσότερο στην εμπορία ανθρώπων και την παράνομη μετανάστευση στην Ευρώπη, καθώς και στις συνθήκες διαβίωσης των μεταναστών που παρέχουν φτηνό εργατικό δυναμικό, με έμφαση στις χώρες της περιοχής του Αραβικού Κόλπου. Το έργο του εστιάζει σε ατομικές ιστορίες που εντάσσονται σε ευρύτερες τραγωδίες. Το Ωδή στους Αδικοχαμένους, μια τολμηρή γλυπτική εγκατάσταση φτιαγμένη από concrete canvas™ -ένα υλικό που χρησιμοποιείται από τον στρατό για την κατασκευή προσωρινών οχυρώσεων στο πεδίο μάχης- είναι ένας φόρος τιμής προς τους χιλιάδες κατατρεγμένους παράνομους μετανάστες που χάνουν τη ζωή τους στα χέρια εμπόρων ανθρώπινων όντων, μετατρέποντας το Γενί Τζαμί σε έναν ναό των ψυχών τους.

Το Ένωση και Ανάδυση είναι μια τρικάναλη εγκατάσταση βίντεο που παρουσιάζει τον υπνωτικό χορό των περιστρεφόμενων Δερβίσηδων. Το Ένωση και Ανάδυση ανήκει σε μια ευρύτερη ομάδα πρόσφατων έργων του Moataz Nasr που αφορούν την πνευματικότητα, την αγάπη και την ανθρώπινη ενότητα. Μέσω του χορού, οι Σούφι φτάνουν σε ένα ανώτερο επίπεδο συνείδησης που τους εξυψώνει πάνω από τις διαφορές και τις συγκρούσεις, σε μια τέλεια κατάσταση ισορροπίας και ειρήνης. Το έργο είναι ένα κάλεσμα του καλλιτέχνη για ενότητα και αλληλεγγύη εν μέσω των κινδύνων που συνοδεύουν τις κοινωνικές διαιρέσεις και συγκρούσεις σε μια εποχή με πολλά υποσχόμενες δυνατότητες.

Μεγάλο μέρος του έργου του Nasr ασχολείται με την ιστορία και την πολιτική της Αιγύπτου και των αραβικών χωρών. Χρησιμοποιεί τη ζωγραφική, τις ταινίες, την εγκατάσταση, τη γλυπτική και το βίντεο σε έργα που κινούνται ανάμεσα στον ιδεαλισμό και τον κυνισμό, γεγονός που αντανακλά την απογοήτευσή του από την πολιτική κατάσταση στη γενέτειρά του, την Αίγυπτο, και στην ευρύτερη περιοχή.

Το έργο του Olaf Nicolai σχετίζεται με τον υλισμό, τη μνήμη, την αισθητική των σχέσεων και την πεζή πραγματικότητα της καθημερινής ζωής. Η επανάληψη είναι σημαντικό κομμάτι του έργου του, όπου συνδυάζει συχνά επιστημονικά γεγονότα, συμπαντικούς αλγόριθμους και συμβολισμό. Το έργο του Olaf Nicolai, με τίτλο Escalier du Chant, είναι μοιρασμένο σε διαφορετικούς χώρους της Μπιενάλε. Για το έργο αυτό, ο καλλιτέχνης ζήτησε από μουσικοσυνθέτες να γράψουν τραγούδια που αναφέρονται σε πολιτικά γεγονότα που θεωρούν οι ίδιοι σημαντικά. Στο Γενί Τζαμί παρουσιάζουμε το τραγούδι του Mika Vainio που ζει στο Βερολίνο. Ο συνθέτης, αντί να το συσχετίσει με κάποιο συγκεκριμένο πολιτικό γεγονός «(…) δημιούργησε πρώτα μια μουσική σύνθεση και στη συνέχεια βρήκε αναφορές του Τύπου, οι οποίες (…), κατά τον ίδιο, απηχούσαν το πνεύμα της σύνθεσής του», θέτοντας έτσι την πολιτική στην υπηρεσία της καλλιτεχνικής του δημιουργίας.

Οι Δικτάτορες, ένα από τα πιο ρεαλιστικά έργα του Marwan Sahmarani, είναι μια παλαιά σειρά έργων ζωγραφικής που παραμένουν καυστικά και επίκαιρα έως σήμερα, μετά την κατάρρευση πολλών δικτατόρων σε αραβικές χώρες.

Ο Sahmarani ενδιαφέρεται για την πολιτική διάσταση του ανθρώπινου σώματος, της θρησκείας και της βίας, ιδιαίτερα σε συνάρτηση με τον πόλεμο και τις συγκρούσεις στον Λίβανο, όπου ζει και εργάζεται. Λατρεύει το χρώμα και την πλαστικότητα και οι πίνακές του είναι μπαρόκ, περικλείοντας και αποτυπώνοντας την ενεργητικότητα των κινήσεων του καλλιτέχνη πάνω στον μουσαμά, πνίγοντας συχνά τα ρεαλιστικά στοιχεία μέσα σε πυκνά τοπία γεμάτα ένταση και δράμα.

Στην εγκατάστασή της, με τίτλο Our Gilded World in Progress, η NaoKo TakaHashi χρησιμοποιεί δέντρα από τη Θεσσαλονίκη, τα οποία επέλεξε για τη σημειολογική σύνδεσή τους με τις έννοιες της ανάπτυξης, της συνέχειας, της κοινότητας και της σοφίας. Το έργο συναρπάζει το κοινό, καθώς επαναφέρει τα φύλλα σε γυμνά κλαδιά, συμβολίζοντας τη λαϊκή αλληλεγγύη και συνεργασία, με τη μορφή της συλλογικής οργάνωσης σε κοινότητες που αναλαμβάνουν εποικοδομητική δράση σε περιόδους κρίσης. Κινούμενη στο ίδιο πνεύμα, η ηχητική εγκατάσταση της TakaHashi είναι μια αφήγηση για τα αδέσποτα σκυλιά της Θεσσαλονίκης και για την κοινότητα φιλόζωων που τα φροντίζει -μια τοπική ιστορία ανθρωπιάς.

Το έργο της TakaHashi ασχολείται με τις αμφισημίες των ατομικών ταυτοτήτων και την αδυναμία μετάφρασης από τη σκέψη στη φωνή, από γλώσσα σε γλώσσα ή από εκφραστικό μέσο σε εκφραστικό μέσο. Δουλεύει με μεγάλη επιμέλεια, χρησιμοποιώντας επίσης στοιχεία ήχου, μουσικής, performance και συγγραφής. Συχνά, βασιζόμενη σε απλές αλλά δυνατές ιδέες, αναπτύσσει τα αντικείμενα και τα υλικά, δημιουργώντας πλούσια, κομψά και πολυεπίπεδα έργα, τα οποία μετατρέπονται σε πύλες που οδηγούν σε ευρύτερες σφαίρες συναισθήματος και ποίησης.

Mahita El Bacha Urieta

Καλλιτέχνες:

• Marwan Sahmarani
  Γεννήθηκε το 1970 στη Βηρυτό. Σπούδασε στο Παρίσι, στην École Supérieure d'Arts Graphiques Penninghen. Ζει και εργάζεται στον Λίβανο και οι συνθέσεις του μπορούν να ιδωθούν ως προέκταση της ζωγραφικής πρακτικής δύο πολιτισμών. Το θέμα, το φως, τα χρώματα και η ιστορία μπορούν να επηρεάσουν και να εμπνεύσουν τη δουλειά του, η οποία επαναφέρει...
  Περισσότερα >
• Moataz Nasr
  Γεννήθηκε το 1961 στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου όπου ζει και εργάζεται. Μετά από σπουδές οικονομικών, αποφάσισε να αλλάξει κατεύθυνση και απέκτησε ένα εργαστήριο στο παλιό Κάιρο. Ο αυτοδίδακτος καλλιτέχνης κέρδισε την αναγνώριση στην τοπική εικαστική σκηνή, συνοδευόμενη από πολλές διακρίσεις (ανάμεσα στις οποίες και το μεγάλο βραβείο στην 8η...
  Περισσότερα >
• Mounira Al Solh
  Γεννήθηκε το 1978 στην Βηρυτό του Λιβάνου. Ζει και εργάζεται στην Βηρυτό και στο Άμστερνταμ. Σπούδασε ζωγραφική στο Lebanese University της Βηρυτού και καλές τέχνες στην Gerrit Rietveld Academy του Άμστερνταμ. Η Al Solh είναι καλλιτέχνης πολλαπλών μέσων. Εννοιολογικό, με διάθεση παιχνιδιού, και εκκινώντας συχνά από το αυτοβιογραφικό στοιχείο,...
  Περισσότερα >
• Naoko Takahashi
  Γεννήθηκε το 1973 στην Ιαπωνία. Ζει και εργάζεται στην Αγγλία. Σπούδασε καλές τέχνες στο Λονδίνο  στο Chelsea College of Art & Design και στο Slade School of Fine Art. Η τέχνη της performance στις ρίζες αποτελεί την εκτεταμένη καλλιτεχνική πρακτική της TakaHashi, η οποία στις περφόρμανς που παρουσιάζει ενσωματώνει εγκαταστάσεις,...
  Περισσότερα >
• Nikolaj B.S. Larsen
  Γεννήθηκε το 1971 στο Aalborg της Δανίας. Ζει και εργάζεται στο Λονδίνο. Σπούδασε στο Λονδίνο, γλυπτική στο Chelsea College of Art and Design και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Slade School of Fine Art. Ατομικές εκθέσεις (επιλογή): Do Not Use , Revolver Galeria, Λίμα, 2010˙ Contes de la périphérie , Maison du Danemark,...
  Περισσότερα >
• Olaf Nicolai
  w

  Γεννήθηκε το 1962 στο Haale/Saale της Γερμανίας. Ζει και εργάζεται στο Βερολίνο. Σπούδασε γερμανική λογοτεχνία και φιλολογία στη Λειψία, στη Βουδαπέστη και τη Βιέννη. Το 1992 ολοκλήρωσε τη διδακτορική του διατριβή με θέμα «Η Ομάδα της Βιέννης». Η δουλειά του Nicolai είναι εννοιολογική και συχνά χαρακτηρίζεται από κοινωνικοπολιτικές αναφορές,...
  Περισσότερα >